आपल्या देशात – ‘मुलगा हवा तोच वंशाला दिवा’ हे लोकप्रिय असले तरी मुलगी झाली की आनंदी होणारे लोकही कमी नाहीयेत. पण तरीही एकूणच मुलीचे संगोपन मुलापेक्षा वेगळ्या प्रकारेच होते. अशा विचारांचा प्रभाव तिच्या वैयक्तिक, मानसिक आणि सामाजिक आरोग्यावरही पडतो.
कुटुंबातून आणि प्रसार मध्यमातल्या प्रतिमांमधून मुलींच्या मनावर असं बिंबवलं जातं की तू मुलगी आहेस म्हणजे तू नाजूकच असले पाहिजेस. काही मुली छान उंच असतात, खरी तर ही अभिमानाची गोष्ट असु शकते. पण बरोबरीच्या मुली बुटक्या असल्याने त्या पोक काढून चालतात. किशोरवयात स्तनांची वाढ होऊ लागली की तेही काही मुली लपवायला बघतात. मजबूत शरीरयष्टीच्या सुदृढ मुलींकडे – ‘काय ही पुरुषी आहे, कसे लग्न होणार हिचे?’ अशा दृष्टीने बघितले जाते. ‘तू किती जाडी आहेस’ वगैरे घरच्यांनी सतत म्हटल्यामुळे त्या गरजेपेक्षा कमी खाऊ लागतात आणि कधीकधी त्यांना बुलिमिया सारखे आजारही होतात.
बहुतेक घरांत आधी पुरुषांना वाढले जाते आणि मगच मुलगी आणि आई जेवतात. बरेचदा पौष्टिक पदार्थ संपूनच जातात. अनेक ठिकाणी महिलांनी मांसाहार करू नये – अशी पद्धत असते. शाकाहारी महिलांना लोहाच्या कमतरतेचा धोका जास्तच वाढतो. आई करते तसे सगळे उपास, व्रतवैकल्य मुलीने करावी अशी अपेक्षा केली जाते त्यामुळे मुलींनाही असे उपास करण्यात मोठेपणा वाटू लागतो. ह्या सगळ्यामुळे मुलींमधले कुपोषण वाढत जाते. त्याचा आरोग्यावर वाईट परिणाम होतो.
बहुतेक वेळा मुलींची मानसिकता लग्न ह्या एकमेव ध्येयासाठी तयार केली जाते. त्यादेखील त्या दृष्टीनेच स्वत:ला तयार करायला लागतात. लग्नासाठी आपल्या देशात गोरा रंग हे सौंदर्याचे परिमाण आहे. पण बहुसंख्य मुलींची त्वचा तर सावळी असते. मग ह्या सावळ्या मुली ‘गोरं’ होण्यासाठी वेगवेगळी क्रिम वापरून आपली त्वचा खराब करून घेतात. पिंपल आल्यावर ते फोडून किंवा सतत हात लावूनही चेहरा खराब करून घेतात. किंवा खूप मेक अप, लिपस्टिक, नेल पॉलिश वापरून त्वचा ओठ, नखे खराब करून घेतात. नंतर त्यांना चारलोकांत मिसळण्याचा आत्मविश्वास राहत नाही.
पाळी सुरू झाली की मुलांपासून लांब राहा एवढेच सांगितले जाते. तसेच जननेंद्रियांची पुरेशी स्वच्छता न राखल्याने इन्फेक्शन सुद्धा होतात. मुलींना सेक्स विषयी कुतूहल असतंच. तरी घरून शारीरिक संबंधाविषयी काहीही माहिती दिली जात नाही. मग त्या मित्र किंवा कोणाही पुरुषाच्या आहारी जाऊ शकतात. आणि गरोदर सुद्धा राहू शकतात. असुरक्षित संबंधातून एचआयव्ही चा धोका सुद्धा असतोच. पण पुरुष बहुतेक वेळा कंडोम किंवा इतर गर्भनिरोधक साधनांना नकार देतात. आता गर्भपात हासुद्धा गर्भनिरोधनाचा एक मार्गच होऊन बसलाय. पण प्रत्येक अबोर्शन नंतर स्त्रीचे आरोग्य ढासळत जाते तसा तिला मानसिक धक्काही बसायची शक्यता असते.
थोडक्यात, आपल्या देशातल्या मुलींच्या सर्वच प्रकारच्या आरोग्याच्या हक्कांची प्रचंड प्रमाणात हेळसांड होते आहे. आज जागतिक बालहक्क दिवसानिमित्त ह्याची जाणीव करून द्यावीशी वाटते. कदाचित ही जाणीव आपल्याला आपलं सामाजिक पालकत्व निभावण्यासाठी उद्युक्त करेल!